Suwalskie
zabytki
Zachowany do dziś układ przestrzenny historycznego śródmieścia Suwałk, został ukształtowany w pierwszej połowie XIX wieku i jest wynikiem prac regulacyjnych, które podjęto wkrótce po awansie miasta do rangi siedziby województwa augustowskiego. Z tego też okresu pochodzą najcenniejsze
zabytki miejskiej architektury: neoklasycystyczna zabudowa ulicy Kościuszki oraz przylegające do niej otoczenie Parku im. Konstytucji 3 Maja. Wśród nich znajdują się obiekty architektury monumentalnej: świątynie, gmachy urzędów i obiektów użyteczności publicznej, których projektantami byli tak znani i cenieni architekci jak: Piotr Aigner, Antonio Corazzi, Henryk Marconi, czy budowniczy gubernialny Karol Majerski, ale także wiele ciekawych, przeważnie dwukondygnacyjnych kamienic mieszczańskich. Tutaj też, skupiają się budynki o najbogatszej historii, związane z ważnymi w historii miasta postaciami i wydarzeniami. Równie ciekawie, choć nie tak imponująco, przedstawia się zabudowa bocznych ulic starej części miasta. Zachowały się tam pochodzące z przełomu XIX i XX stulecia oraz okresu międzywojennego, interesujące przykłady
budownictwa małomiasteczkowego, także drewnianego.
Na uwagę zasługują otaczające miasto, rozległe kompleksy koszarowe, których budowę rozpoczęto u schyłku XIX stulecia. Wśród suwalskich zabytków odnaleźć można również ślady świadczące o dawnej wielokulturowości Suwałk, m.in.: kościół ewangelicki przy ulicy Kościuszki, molennę staroobrzędowców przy ulicy Sejneńskiej, drewnianą cerkiew na cmentarzu prawosławnym oraz nekropolie: rzymskokatolicką, prawosławną, ewangelicką, żydowską oraz mahometańską. Do dnia dzisiejszego nie dotrwał jeden z najciekawszych architektonicznie i kulturowo obiektów miasta, wzniesiona w 1821 roku, murowana synagoga główna, która mieściła się przy skrzyżowaniu ulic Noniewicza i Waryńskiego.
Ulica Tadeusza Kościuszki wytyczona została w okresie lokacji kamedulskiej. Początkowo nosiła nazwę Młyńskiej (od młyna znajdującego się w pobliżu mostu na Czarnej Hańczy), a jej odcinek północny, Załomka Koźlego. W latach dwudziestych XIX wieku, po wytyczeniu tzw. szosy warszawsko-petersburskiej zmieniono jej nazwę na Prospekt Petersburski, a w części znajdującej się na północ od Starego Rynku, Kowieńskie Przedmieście. Z czasem miano Petersburskiej rozciągnięto na całą długość ulicy. Jednocześnie wśród społeczności polskiej funkcjonowały też nazwy: Szosowa i Główna. W 1919 roku została przemianowana na ulicę Tadeusza Kościuszki.
Kamienica przy ulicy T. Kościuszki 16 pochodzi z lat pięćdziesiątych XIX wieku. Jej właścicielem był m.in. regent kancelarii ziemiańskiej Teofil Wierusz-Kowalski. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził tu Alfred Wierusz-Kowalski (ur. w 1849 r.), wybitny artysta malarz, jeden z twórców tzw. polskiej „szkoły monachijskiej”
Budynek Muzeum im. Marii Konopnickiej, ulica T. Kościuszki 31, powstał około 1827 roku i był własnością rejenta Jana Zapiórkiewicza. W latach 1841–1849, pięć pokoi na piętrze domu, a później również parter, wynajmowali Józef i Scholastyka Wasiłowscy, rodzice późniejszej poetki Marii Konopnickiej (ur. w 1842 roku), która spędziła tu dzieciństwo. Od 1973 roku mieści się w nim Muzeum imienia poetki.
W 1836 roku umieszczono tu przeniesioną ze Szczuczyna, niepełną szkołę średnią (tzw. szkołę obwodową), a w latach 1839–1845 gimnazjum rządowe. Obecnie mieści się w nim II Liceum Ogólnokształcące im. gen. Zygmunta Podhorskiego i Gimnazjum nr 3.
Od 1837 roku w budynku tym mieściła się drukarnia i księgarnia Leona Hollenderskiego. W 1842 roku właściciel księgarni został aresztowany przez władze carskie za przechowywanie niedozwolonych przez cenzurę dzieł. W oficynie kamienicy znajdowała się również sala widowiskowa, w której występowały objazdowe teatry.
Powstały w końcu lat trzydziestych XIX wieku i były własnością Antoniego Sudnika, dzierżawcy dóbr Jasionowo, Sidorówka i Kaletnik. W wyniku kłopotów finansowych właściciela, przeszły na własność rządu i przeznaczone zostały na szpital wojskowy.
Budynek powstał w końcu XIX stulecia na potrzeby sądu. Obecnie zajmuje go Archiwum Państwowe w Suwałkach, posiadające w swoich zbiorach wiele cennych dokumentów dotyczących dziejów Suwałk i regionu.
Budynek dawnej poczty, ulica T. Kościuszki 45. Po uruchomieniu szosy warszawsko-petersburskiej, Suwałki stały się ważnym punktem pocztowym i etapowym, dlatego w 1829 roku, zbudowano tu piętrowy, obszerny budynek poczty. Podobnie jak sąsiadująca kamienica (nr 47), utrzymana jest w porządku jońskim i pod względem architektonicznym należy do najciekawszych w tej części miasta. W budynku działa obecnie Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły.
Ratusz i odwach. W 1834 roku w narożniku rynku i Prospektu Petersburskiego, wzniesiono murowany budynek odwachu, natomiast w latach 1842–1844 przylegający do niego ratusz. Pierwotnie oba budynki były parterowe. W latach 1855–1858 dokonano ich przebudowy, dodając piętro, a ratusz zwieńczyła wieża obserwacyjna z zegarem. Autorem projektu przebudowy był Karol Majerski. W początku XXI stulecia, ratusz poddany został kapitalnemu remontowi, w wyniku którego zmianom uległ jego układ wewnętrzny. Pod względem historycznym i architektonicznym, budynek ratusza i odwachu należy do najciekawszych i najbardziej reprezentacyjnych obiektów Suwałk.
Pod względem historycznym i architektonicznym, budynek ratusza i odwachu należy do najciekawszych i najbardziej reprezentacyjnych obiektów Suwałk.
Gmach Komisji Wojewódzkiej,
ul. T. Kościuszki 74. Budynek położony w narożniku ulicy T. Kościuszki i
Chłodnej, powstał prawdopodobnie w okresie rządów pruskich. Po przeniesieniu do Suwałk w 1817 roku stolicy województwa augustowskiego i rozbudowie, stał się
siedzibą Komisji Wojewódzkiej i Trybunału. W okresie późniejszym był siedzibą
rządu gubernialnego. W dwudziestoleciu międzywojennym mieściły się tu Komenda Garnizonu, Komisariat Policji Państwowej i Urząd Skarbowy, a w jego wschodnim skrzydle Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa.
Apteka przy
ul. Kościuszki 78. W 1847 roku kamienicę nabył Mikołaj Zawadzki, który
uruchomił tu jedną z pierwszych w Suwałkach aptek. Po jego śmierci, prowadził
ją jego syn, Jan Zawadzki, a później Sylwester Bieńkowski oraz Bolesław
Szwejkowski. Po upaństwowieniu długoletnim kierownikiem apteki był Romuald
Szwejkowski. Zachowany częściowo wystrój wnętrza, powstał w pierwszym
dziesięcioleciu XX wieku. W okresie międzywojennym, w budynku mieściła się
również znana czytelnia i księgarnia Stefanii i Jadwigi Zielonkówien.
„Dom gubernatora”, ul. Kościuszki 71. Budynek pochodzi z połowy XIX stulecia. Jego projektantem był budowniczy gubernialny Karol Majerski. Część znajdujących się w nim pomieszczeń zajmowali kolejni gubernatorzy, pozostałe przeznaczono dla zatrzymujących się w Suwałkach dostojników. W okresie międzywojennym mieściła się w nim siedziba Starostwa i Wydziału Powiatowego oraz Powiatowej Komendy Policji.
Jako pierwszy, w latach 1840–1842, wzniesiono budynek leżący równolegle do ulicy Kościuszki. Drugi budynek szpitalny, dobudowano w latach 1855–1860. W starym budynku uruchomiono wówczas szpital żydowski, a szpital dla chrześcijan ulokowano w nowym, większym obiekcie. Ich projektantem był Karol Majerski.
Budowę budynku, prowadzono w latach 1843–1845, według projektu wybitnego, warszawskiego architekta Antonio Corazziego. Do wybuchu I wojny światowej mieściło się w nim rządowe gimnazjum męskie. W okresie międzywojennym szkoła nosiła imię Karola Brzostowskiego, a po wojnie przyjęła imię Marii Konopnickiej.
Położenie kamienia węgielnego pod budowę koszar miało miejsce 18 lipca 1898 roku. Do wybuchu I wojny światowej kwaterował w nich 2. Lejb-Dragoński Pskowski Pułk Imperatorowej Marii Fiodorowny, a po odzyskaniu niepodległości 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego.
Budowę koszar rozpoczęto w 1876 roku. Do I wojny światowej stacjonował tu 2. Lejb-Huzarski Pawłogradzki Pułk Imperatora Aleksandra III, natomiast w okresie międzywojennym 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego.
„Resursa Obywatelska”, ul. T. Kościuszki 81. Budynek został wzniesiony w latach 1912–1913 jako lokal Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Jednocześnie był siedzibą wielu działających w Suwałkach stowarzyszeń i instytucji społecznych. 13 września 1919 roku gościł w nim Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, podejmowany uroczystym obiadem przez Radę Miasta Suwałk. W okresie międzywojennym mieściły się tutaj m.in.: Bank Udziałowy, redakcje lokalnych czasopism, drukarnia oraz renomowana restauracja, a Resursa stanowiła swego rodzaju centrum życia kulturalnego i towarzyskiego Suwałk. Odbywały się tutaj liczne przedstawienia teatralne, koncerty, rauty i bale. Obecnie budynek jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
Kościół świętego Piotra i Pawła. Świątynia powstała w latach 1904–1906 jako cerkiew 5. Brygady Strzeleckiej pod wezwaniem Aleksandra Newskiego. Po odzyskaniu niepodległości przejął ją kościół katolicki, a w 1923 roku duszpasterstwo wojskowe. Wówczas też przebudowano ją
pozbawiając cech świadczących o poprzednim przeznaczeniu. Kościół ucierpiał w czasie II wojny światowej, kiedy w 1944 roku wycofujący się z miasta Niemcy wysadzili w powietrze główną wieżę. Po ostatniej przebudowie zastąpiły ją dwie nowe, wybudowane w narożnikach czoła świątyni. Zespół koszarowy przy ulicy Wojska Polskiego. Budowę tzw. koszar strzeleckich przy szosie augustowskiej, rozpoczęto w 1887 roku i prowadzono do pierwszych lat XX wieku. Przed pierwszą wojną światową stacjonowały tu: 17., 18., 19. i 20. Pułk Strzelecki oraz 5. Strzelecki Dywizjon Artylerii wchodzące w skład 5. Brygady Strzeleckiej. W okresie międzywojennym koszary obsadziły oddziały Wojska Polskiego: 41. Suwalski Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1. dywizjon 29. Pułk Artylerii Polowej oraz 4. Dywizjon Artylerii Konnej. Obecnie w części obiektów stacjonuje 14. Suwalski Pułk Artylerii Przeciwpancernej im.
Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Obiekt został wzniesiony w latach 1838–1840 jako cerkiew prawosławna pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Kilkakrotne przebudowy niemal całkowicie zatarły jej pierwotną bryłę. Po I wojnie światowej, cerkiew została przekazana kościołowi katolickiemu.
Gimnazjum żeńskie, ul. Ks. Kazimierza Hamerszmita 11. W 1866 roku w budynku tym rozpoczęło działalność rządowe gimnazjum żeńskie. W okresie międzywojennym mieściło się tu Gimnazjum Żeńskie im. Marii Konopnickiej, a obecnie Szkoła Podstawowa nr 9 im. Włodzimierza Puchalskiego. Kościół świętego Aleksandra. Położenie kamienia węgielnego pod budowę świątyni miało miejsce w lipcu 1820 roku, a jej budowę zakończono w 1825 roku. Jej projektantem był Piotr Aigner, jeden z najwybitniejszych architektów przełomu XVIII i XIX stulecia. W związku z zamiarem przeniesienia do Suwałk siedziby biskupiej, kościół projektowano jako katedralny. W latach 1842–45 dokonano jego częściowej przebudowy (głównie wnętrz), a w 1856 roku zmieniono fasadę. W latach osiemdziesiątych XIX wieku, dobudowano dwie kaplice boczne. W 1944 roku Niemcy wysadzili w powietrze wieże kościoła, które odbudowano w latach pięćdziesiątych.
Budynki dawnego monopolu spirytusowego przy ulicy 23 Października. W początku lat trzydziestych w obiektach po zlikwidowanej Hurtowni Państwowego Monopolu Spirytusowego przy ul. Filipowskiej zostały zakwaterowane dowództwo oraz część pododdziałów Batalionu KOP „Suwałki”. Obecnie zajmowane są przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Suwałkach.
Kościół ewangelicki pod wezwaniem św. Trójcy został zbudowany w latach 1839–1841, według projektu Wacława Ritschela i Karola Majerskiego. Obok klasycystycznej fasady, interesujące, choć skromne, jest wyposażenie wnętrza świątyni. Od 1913 roku pastorem parafii suwalskiej był Oskar Loppe (1883–1957), działacz niepodległościowy, a w 1919 roku członek Zarządu Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego. W 1941 roku został aresztowany i uwięziony przez Niemców.
Dworzec kolejowy został oddany do użytku w 1899 roku. Architektura budynku jest typowa dla obiektów kolejowych na terenie byłej kongresówki.
Zespół cmentarzy: rzymskokatolickiego, ewangelickiego, prawosławnego, żydowskiego i muzułmański, ul. Bakałarzewska. Początkowo cmentarz grzebalny znajdował się w miejscu obecnego Parku im. Konstytucji 3 Maja, w pobliżu drewnianego kościoła pochodzącego z okresu lokacji kamedulskiej. Około 1820 roku w związku z pracami regulacyjnymi, stary cmentarz zlikwidowano, przenosząc go poza Czarną Hańczę. Wkrótce powstały również cmentarze pozostałych wyznań. Na cmentarzu katolickim znajduje się zbudowana w 1854 roku, według projektu Karola Majerskiego, murowana kaplica pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. W jego starej części odnaleźć można wiele interesujących grobowców i figur nagrobnych. Na cmentarzu prawosławnym uwagę przyciąga, pochodząca z początku XX wieku, niewielka, drewniana cerkiew pw. Wszystkich Świętych. Niestety wiele nagrobków na tej nekropoli zostało nieodwracalnie zniszczonych. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz żydowski. W okresie powojennym został on uporządkowany, a fragmenty zachowanych płyt nagrobnych wkomponowano w tzw. „ścianę płaczu”. Za cmentarzem żydowskim znajduje się niewielkich rozmiarów cmentarz muzułmański.
Opracowanie: Krzysztof Skłodowski, Muzeum Okręgowe w Suwałkach
Autorzy zdjęć: Miłosz Kozakiewicz, Michał Sobolewski, Emil Zagórski
VisitSuwalki
Odkryj swoją naturę
Urząd Miejski w Suwałkach
Centrum Informacji Turystycznej
ul. Hamerszmita 16
16-400 Suwałki
tel.+ 48 87 735 10 99